Wat doet de condensator precies in een microscoop?

De condensator zorgt ervoor dat het licht van de microscoopverlichting op de juiste manier wordt gefocust, zodat het onder de optimale hoek op de voorkant van de objectieflens valt en de hele lens verlicht. Alleen dan kan de objectief de beste beeldkwaliteit leveren (resolutie, fijne details).

Het diafragma van de condensator werkt net als de diafragma van een camera-objectief: door de diafragma te sluiten, verhoog je het contrast en de scherptediepte. Let wel op: als het diafragma te dicht zit, gaan fijne details verloren en verschijnen er artefacten zoals diffractieringen, kleurhorizonten of stofvlekken in het beeld.

Close-up van een microscoopcondensor met stelschroeven en verlichting

De invloed van het diafragma op het beeld

In de onderstaande reeks afbeeldingen zie je een voorbeeld aan de hand van verschillende foto’s van een fijn gestructureerde diatomee:

Reeks microscoopbeelden van een diatomee met geleidelijk gesloten condensoropening, toont veranderingen in resolutie, contrast en scherptediepte. Stofdeeltjes worden zichtbaar bij een grote scherptediepte

De afbeelding in hogere resolutie is hier te bekijken.

In de afbeelding links is het diafragma volledig geopend: de foto toont fijne details, maar heeft weinig contrast en een geringe scherptediepte. In de inlay is het contrast via beeldbewerking verhoogd. Hoe verder je naar rechts in de reeks kijkt, hoe meer het diafragma wordt gesloten. Fijne details verdwijnen in de laatste afbeelding volledig, of worden overdekt door artefacten. Tegelijkertijd worden veel stofvlekken zichtbaar, die zich op optische componenten buiten het scherpstelvlak bevinden. In extreme gevallen kunnen zelfs wimpers of de oogvitrage-opaciteiten (de “zwevende vliegjes”) van de gebruiker het beeld verstoren.

De optimale instelling van de condensator – een compromis tussen resolutie, scherptediepte en contrast – bevindt zich waarschijnlijk ergens tussen de tweede en derde afbeelding.

Het kiezen van het diafragma in de praktijk

Bij het doorlopen van een monster, bijvoorbeeld in diagnostiek, is het belangrijkste om geen details over het hoofd te zien. Daarom wordt een grotere scherptediepte vaak geprefereerd, ook al gaat dit ten koste van fijne details – het diafragma dus sluiten. Het is echter belangrijk om het diafragma weer verder te openen wanneer je naar hogere vergrotingen schakelt.

Tip: Optimale verlichting via Köhler

De ideale verlichting wordt bij geschikte microscopen bereikt met de zogenaamde "Köhler-methode". Deze techniek maakt het zelfs voor onervaren gebruikers mogelijk om snel en nauwkeurig de ideale verlichting te vinden. Hiervoor zijn een in hoogte verstelbare, te centreren condensator met diafragma en een geschikte verlichtingseenheid met een verlichtingsveld-diaphragma nodig.